Boskie metale

Czy wiesz, że….

75% znanych pierwiastków chemicznych to metale. Tytan w przyrodzie nie występuje w czystej formie tylko w rudach innych pierwiastków z których najbardziej znane to rutyl, ilmenit lub tytanit. Jedyny metal, który w temperaturze pokojowej występuje w formie ciekłej to rtęć, choć są inne metale, których temperatura topnienia jest podobna. Dla przykładu, gal (Ga) można roztopić w dłoniach. Wolfram to niegdyś pogardliwa nazwa dla minerału występującego w rudach cyny, który powodował trudności przy jej wytopie. Pochodzi od słów „wolf rahm“, czyli wilcza piana, która „pożerała“ cynę tak, jak wilk pożera owcę. Inna nazwa tego metalu to tungsten – pochodząca z języka szwedzkiego od słów „tung“ (ciężki) i „sten“ (kamień). Czystość tytanu na poziomie 99,9% udało się osiągnąć dopiero po 120 latach od jego odkrycia. Nikiel jest głównym składnikiem stopu o nazwie mumetal (nikiel, żelazo z dodatkami miedzi i molibdenu), który ze względu na bardzo dużą względną przenikalność magnetyczną wykorzystywany jest przede wszystkim do ekranowania pól magnetycznych. Jedynie 5% światowej produkcji tytanu jest przeznaczone do produkcji stopów i elementów metalowych z tytanu – reszta wykorzystywana jest do produkcji białego pigmentu, tzw. bieli tytanowej, czyli dwutlenku tytanu. Amerykańska moneta o wartości 5 centów, popularnie zwana niklówką, wykonana jest ze stopu miedzi (75%) i niklu (25%), natomiast kanadyjska „niklówka“ jest zrobiona ze stali. Ze względu na szybko zmieniające się ceny metali, na całym świecie jest wielu „groszowych inwestorów“ zajmujących się kolekcjonowaniem monet, których wartość stopu z którego są wykonane przekroczyła ich wartość nominalną. Warto przy tej okazji wspomnieć, że w latach 60tych XX wieku ze względu na szybko rosnące ceny srebra, amerykańska mennica zdecydowała się na rozrzedzenie stopu wykorzystywanego do produkcji monet 10 centowych. Efekt? Po ponad 40 latach, każda ze „starych“ 10-centówek ma obecnie wartość znacznie przekraczającą 3 dolary. Pigment tytanowy ma szereg zastosowań i jest wykorzystywany m.in. w paście do zębów, kremach do opalania, do produkcji papieru lub plastików, nadając im wyraźnie białego koloru. Tytan jest wykorzystywany w jubilerstwie – m.in. do poprawiania właściwości mechanicznych stopów złota. Czyste złoto jest bardzo miękkie dlatego stosuje się doń domieszki innych metali. Wystarczy 1% tytanu, aby znacznie polepszyć właściwości mechaniczne złota a zarazem nie zmienić karatu. W zaobserowowanym w 2007 roku wybuchu supernowej SN2007bi (gwiazdozbiór Panny) zsyntetyzowany został nikiel, którego masa trzykrotnie przekracza masę naszego Słońca. Wolfram jest najcięższym z elementów biorących udział w reakcjach biochemicznych – niektóre bakterie wykorzystują ten pierwiastek w enzymach redukujących kwasy karboksylowe do aldehydów. W organizmach zwierzęcych wolfram obniża metabolizm miedzi i molibdenu, dlatego jest uważany za nieznacznie toksyczny. Zbiorniki wykonane z tytanu znajdują zastosowanie przy utylizacji odpadu nuklearnego – ze względu na swoją odporność korozyjną, zbiorniki takie mogą przetrwać nawet 100 000 lat. Tantal zyskał swoją nazwę od imienia mitologicznego Tantala, który był ojcem Niobe. Dzięki bardzo podobnym właściwościom tantalu oraz niobu – które są do siebie na tyle podobne, że aż się chce powiedzieć: jaki ojciec, taka córka – nazwa ta wydaje się bardzo trafna. Na tym jednak nawiązania do legend mitologicznych się nie kończą. Zgodnie z opowiadaniami, Tantal popełnił zbrodnię, za którą został strącony w czeluści podziemia, gdzie umieszczony został w sadzawce a nad jego głową rosły owoce. Jego kara polegała na tym, że nie mógł się napić wody ani pożywić owocami. Jego imiennik w świecie elementów chemicznych zachowuje się podobnie, gdyż jak zauważył szwedzki chemik i odkrywca tantalu Anders Gustaf Ekeberg – po zanurzeniu w kwasie charakteryzuje się on niezdolnością do jego wchłonięcia i nasycenia. Molibden jest jednym z pierwiastków śladowych, które są niezbędne do prawidłowego działania organizmu ludzkiego, między innymi jest jednym z niezbędnych elementów do tworzenia enzymów odpowiedzialnych za metabolizm węglowodanów oraz tłuszczy, zapewnia elastyczność tętnic i zapobiega chorobom układu krążenia.